Alles wat licht is

door Marleen Nelen

Het verhaal

Op een ijskoude winteravond wordt een baby gered uit de klauwen van een wolf en opgenomen in het gezin van mama Veronika en haar zoon, Berio. Veronika en Berio maken deel uit van een rondtrekkend circus in het Italië van Mussolini. Luca, zoals ze het jongetje noemen, en Berio groeien op als hechte broers. Die innige band en het onvoorwaardelijk vertrouwen in elkaar hebben ze nodig om hun levensgevaarlijke act aan de trapezen uit te voeren. 

De relatie tussen de broers komt zwaar onder druk te staan als Luca kennis maakt met Yulia, een jonge fotografe. Luca helpt Yulia onderduiken voor de zwarthemden van Mussolini en moet daarvoor liegen tegen Berio. De vertrouwensbreuk zal het leven van de broers voorgoed veranderen. 

Waar en wanneer?

Het verhaal speelt zich af in Italië in de jaren 1920, in of in de omgeving van circus Stella d'Oro. Mussolini was op dat moment aan de macht en alles werd bepaald door zijn fascistische partij. In het boek wordt geen politiek standpunt ingenomen. De fascistische staat is de achtergrond waartegen alle gebeurtenissen plaatsvinden en de lezer kan zelf zijn/haar conclusies trekken. Het circus was afhankelijk van vergunningen die afgeleverd werden door de Partij. Zwarthemden woonden hun voorstellingen bij om te controleren dat niemand kritische uitspraken deed over de partij en vooraan in de circustent prijkte een grote foto van de leider.

Hoofdthema

Het belangrijkste thema in Alles wat licht is is voor mij de fragiliteit, de kwetsbaarheid van het leven en van relaties. Onverwachte gebeurtenissen en ontmoetingen kunnen het leven een volledig nieuwe wending geven. Het leven van Luca is daar een mooi voorbeeld van. Hij wordt als kind gered, ontwikkelt een diepe, innige vertrouwensband met zijn broer, Berio en voelt een oprechte, warme liefde voor zijn mama Veronika. Eén persoon, Yulia, is voldoende om dit alles op losse schroeven te zetten. En een andere gebeurtenis, waarover ik niks wil verklappen, zal hem dwingen om zijn leven een andere wending te geven. 

Marleen Nelen benadrukt die fragiliteit en kwetsbaarheid nog door 2 lagen toe te voegen aan het verhaal. Ten eerste door het verhaal te situeren in een circus. Het leven van de circusartiesten is voortdurend onzeker. Hun succes is afhankelijk van de perceptie van de mensen die voorstellingen bijwonen en bovendien zetten ze hun leven vaak letterlijk op het spel om bepaalde acts uit te voeren. 

Ten tweede legt ook de politieke situatie de kwetsbaarheid van het leven bloot. De fascistische partij beheerst het leven van alle mensen op alle vlakken (buiten de eigen fantasie misschien). 

Mijn mening

Ik vind Alles wat licht is ronduit een pareltje! Het is een boek dat veel gevoelens opwekt zonder die expliciet te benoemen. Door de beschrijving van bijvoorbeeld de manier waarop Luca en Berio met elkaar omgaan, voel je hun sterke broederband. Hetzelfde gebeurt met de beschrijving van Luca en Yulia. Wat ze doen en hoe ze met elkaar praten, legt hun diepe connectie bloot zonder dat die benoemd wordt. Je voelt wat de personages voelen door de mooie, bijna poëtische beschrijvingen van Marleen Nelen. 

Persoonlijk heb ik enorm genoten van de passages waarin Luca met zelfgemaakte poppetjes het circus naspeelt. Hij maakt die poppen van ijzerdraad en alles wat hij kan vinden, een stukje stof, een blik, veren, een touw, een kroonkurk, een takje. Ik vind het sterk hoe Marleen Nelen erin slaagt  om Luca's circus echt tot leven te brengen door gedetailleerde, visuele beschrijvingen. Oordeel zelf aan de hand van het luisterfragment. 

Alles wat licht is is geen boek voor iedereen. Het verhaal gaat eerder traag. Je moet kunnen genieten van de beschrijvingen en de mooie taal. De spanning zit eerder in spanning tussen personen en verandering in relaties dan in spannende acties en dat zal niet iedereen appreciëren. Zelfs in de actiemomenten die beschreven worden, zoals het moment waarop de zwarthemden tante Vola meenemen of het onderduiken van Yulia of die fatale act van Berio en Luca, primeert het gevoel en het effect op de personages. 

Ik was heel even droevig toen ik besefte dat ik de laatste bladzijde had omgedraaid, maar onmiddellijk daarna heel blij dat dit prachtige verhaal mijn pad gekruist heeft. 

Luister naar een fragment

(p. 131-133)