De avonden
door Gerard Reve
Gerard Reve, of Gerard Kornelis van het Reve zoals hij voluit heet, werd op 14 december 1932 in Amsterdam geboren in een communistisch arbeidersgezin. Hij overleed in ons land, in Zulte op 8 april 2006. Reve behoort tot een van de belangrijkste naoorlogse schrijvers en De avonden is een van zijn bekendste werken.
De avonden is de debuutroman van Reve uit 1947. Het kreeg de ondertitel Een winterverhaal, De cover van de uitgave die ik las, een speciale uitgave in opdracht van De Morgen voor de reeks Parels uit de Nederlandstalige literatuur, is heel anders dan de cover van andere uitgaven. Andere covers benadrukken meer de de eenzaamheid of de verveling.
De titel en ondertitel zijn voor de hand liggend. Het verhaal beschrijft de 10 laatste dagen van 1946 van het hoofdpersonage Frits van Egters. De winterse dagen worden volledig beschreven, maar toch vooral de avonden. Frits probeert dan de verveling tegen te gaan en zijn ouders te ontvluchten door iets te doen met vrienden.
De avonden schetst een realistisch beeld van het leven in Nederland na WOII. Het lijkt alsof je even mag binnenkijken bij een doorsnee arbeidersgezin dat het verre van breed heeft. Reve vertelt het verhaal bovendien chronologisch. De chronologie - 10 opeenvolgende dagen/avonden - is zelfs het gegeven van het boek. Je valt in het leven van Frits van Egters binnen op dag 1 en je neemt afscheid van Frits, 10 dagen later op oudjaar. Zo plots als je Frits' leven binnenvalt, zo plots laat je hem ook weer achter. Wat er daarna met hem gebeurt, daar heb je als lezer het gissen naar.
De chronologie van de 10 opvolgende dagen, dagen die ook min of meer volgens een vast stramien verlopen, is zo manifest aanwezig dat het voor mij een motief op zich vormt: de vergankelijkheid van de tijd. Daarnaast herken je in De avonden het motief van de verveling. Die verveling is nauw verbonden met een ander motief: de zoektocht van een jongeman naar zichzelf. Wie is hij in deze naoorlogse wereld? Wie is hij in relatie tot zijn ouders? Wie is hij in relatie tot anderen en tot zijn eigen seksualiteit? Ik las in De avonden vooral een zoektocht naar zingeving van het eigen leven, wetende dat dat leven zo vergankelijk en relatief is.
Het statische van de motieven vinden we ook terug in de ontwikkeling van het hoofdpersonage. Hij wordt niet als een flat character getekend. Nee, je krijgt wel degelijk inzicht in het karakter en de gedachtengang van Frits. Zo zijn er bijvoorbeeld de herhaalde passages over zijn nachtmerries waarin je zijn bezorgdheden en angsten leert kennen. Het statische zit hier vooral in het feit dat je weinig ontwikkeling ziet in zijn denken en doen. De enige uitzondering hierop is helemaal op het einde, waar Frits inziet dat hij zijn ouders eigenlijk wel graag ziet.
De overige personages - en dat zijn er behoorlijk wat - worden amper uitgewerkt. Ze worden alleen vermeld in relatie tot Frits. Ook hier vormen de ouders van Frits een kleine uitzondering. Hier en daar leer je in het verhaal iets over hun onderlinge relatie.
Niet meer dan één uitgewerkt personage, tijd en ruimte die heel beperkt zijn, het ontbreken van enige spanning, een chronologisch opgebouwd verhaal; je zou verwachten dat het een eenvoudig verhaal is, maar dat is het niet. Enerzijds is het een oud boek. Het is gepubliceerd in 1947, dus bepaalde woorden en zinsconstructies zijn uiteraard gedateerd. Daarbovenop is de taal van Reve academisch en doet hij er graag nog een extra schepje archaïsme bovenop. Zeker voor de jongere lezer zal dit een uitdaging zijn.
Het ontbreken van enige vorm van actie is een tweede uitdaging. Dit punt is meteen het grootste breek- of waarderingspunt in recensies. Ofwel vinden critici het boek magistraal, ofwel totaal oninteressant. De avonden wordt gelauwerd en verguisd. Een ding is zeker: er wordt massaal over gesproken en geschreven!
Ook al viel De avonden bijna onmiddellijk na verschijnen al in de prijzen (Reina Prinsen Geerligsprijs), de echte erkenning kwam pas later. Zo verschenen er inmiddels al meer dan 60 herdrukken van het boek en wordt het tot de klassiekers van de Nederlandse literatuur gerekend.
Bronnen
De avonden - Lezen voor de lijst. (z.d.). https://www.lezenvoordelijst.nl/docenten-15-18/niveau-4/de-avonden/?docenteninfo
Wikipedia-bijdragers. (2024, August 3). Gerard Reve. Wikipedia. https://nl.wikipedia.org/wiki/Gerard_Reve