De jongen in de gestreepte pyjama

door John Boyne

Het verhaal

De 9-jarige Bruno moet met zijn gezin (vader, moeder, grote zus) verhuizen omdat zijn vader promotie heeft gemaakt en daarom naar een andere plek wordt gestuurd. Hun nieuwe huis valt absoluut niet in de smaak. Bruno verveelt zich te pletter, want er zijn geen vriendjes in de buurt om mee te spelen. Vanuit zijn raam ziet hij een hek met prikkeldraad, barakken en honderden mensen (mannen en jongens) die allemaal dezelfde kleren dragen: een pyjama met blauwe en witte strepen. Op een dag trekt Bruno erop uit en dan ontmoet hij Schmuel, een Joodse jongen, die aan de andere kant van het hek met de prikkeldraad woont. Ze worden vrienden.

Wanneer zijn moeder beslist om met de kinderen terug te keren naar Berlijn, wil Bruno absoluut nog afscheid nemen van zijn vriend, Schmuel. De vader van Schmuel is al een paar dagen vermist en de jongens besluiten de laatste dag samen door te brengen in het kamp en samen op zoek te gaan naar Schmuels vader. 

Waar en wanneer?

Het verhaal begint in 1943 in Berlijn. Het gezin verhuist van Berlijn naar Auschwitz - 'Oudwis' volgens Bruno. De 'waar' en 'wanneer' zijn belangrijke gegevens in dit verhaal, de concentratiekampen tijdens de Tweede Wereldoorlog dus, maar ze worden nergens expliciet vermeld. De auteur doet een beroep op de voorkennis van de lezer over de oorlog, de concentratiekampen, de nazi's en de Jodenvervolging om de 'waar' en 'wanneer' in te vullen. Hierdoor zet hij de onschuld van Bruno, het hoofdpersonage, extra in de verf. 

Hoofdthema

Ik vind geen betere omschrijving van het hoofdthema dan een citaat dat op de wikkel rond het boek staat: 'De jongen in de gestreepte pyjama is een impliciete confrontatie met de verschrikkingen van de Holocaust. Maar het is ook een verhaal over vriendschap tussen twee jongens, die sterker is dan de onmenselijkheid die hen omringt.' (Trouw)

Mijn mening

Ik las De jongen in de gestreepte pyjama jaren geleden al een keer. Ik zag de verfilming. Maar ook bij deze herlezing kreeg ik kippenvel, werd ik ontroerd en kroop het verhaal onder mijn huid. 

Ik heb dit boek besproken in een les voor mijn medestudenten waardoor ik er nog dieper kon inkruipen. Ik leerde dat het boek op heel veel kritiek stuit. Waarom? De jongen in de gestreepte pyjama werd en wordt nog steeds in vele klassen gelezen en gebruikt om het thema van de Holocaust te bespreken, maar volgens veel critici is het verhaal niet waarheidsgetrouw. Dat is ook zo.

Ook de onwetendheid van Bruno, dat hij niet wist wat er aan de hand was, niet wist wat een Jood was, niet wist wat er achter de prikkeldraad gebeurde, is volgens de critici ongeloofwaardig. 'Wir haben es nicht gewusst', het excuus dat veel Duitsers na de oorlog gebruikten, lijkt op deze manier gerechtvaardigd te worden. 

John Boyne weerlegt de kritiek. Hij benadrukt dat hij een fictief verhaal heeft geschreven, een verhaal over vriendschap, dat zich weliswaar afspeelt in de historische setting van de Holocaust, maar dat het nooit zijn bedoeling is geweest om een boek met educatieve doeleinden te schrijven. Wat hij wel wil bereiken, is dat jongeren belangstelling krijgen in de Holocaust en zich erin gaan verdiepen. 

Voor mij zit de schoonheid en de kracht van De jongen in de gestreepte pyjama net in het contrast tussen de onschuld van Bruno en de wreedheid van de realiteit. Boyne gebruikt een eenvoudige taal en schrijft zonder haat of verwijten. Hij legt Bruno bovendien een aantal versprekingen in de mond waardoor de realiteit wat verdoezeld wordt. Bruno spreekt bijvoorbeeld over 'Oudwis' (Auschwitz) en de 'Furie' (Führer). 

Ik zie het boek inderdaad als een ideaal startpunt om jongeren kennis te laten maken met de oorlogsgruwel, maar wel vanuit een positief en hoopvol perspectief. De vriendschap tussen Bruno en Schmuel bewijst dat zelfs de grootste gruwel de menselijkheid niet uit (sommige) mensen haalt. 

Luister naar een fragment

(p. 131-133)