Net echt
door Saskia de Coster
Er moest een boek van Saskia de Coster in dit portfolio. Saskia de Coster is een generatiegenoot, geboren in 1976 in Leuven. Ze begon al op jonge leeftijd te schrijven, maar haar eerste roman verscheen pas in 2002 (Vrije val). Zij is een schrijfster die ik in die mate bewonder dat het soms zelfs met een vleugje jaloezie is. Haar taal is zo rijk en creatief, maar tegelijkertijd minimalistisch. Er staat geen woord teveel. Elke zin is - in mijn ogen - perfect. Ik moet toegeven dat ik vooral fan ben vanaf Wij en ik uit 2013, wanneer haar verhalen meer de alledaagse realiteit gaan beschrijven met het nodige criticisme en met personages die altijd wel op een af andere manier lijken af te wijken van het 'gemiddelde'. Of misschien doen we dat wel allemaal, maar weet zij er de juiste vinger op te leggen.
Oorspronkelijk stond Nachtouders uit 2019 op de planning, haar alomgeprezen boek over twee vrouwen, Juli en Saskia, die met hun zoontje Saul op roadtrip gaan. Saskia, die niet de biologische moeder is van Saul en die eigenlijk zelf geen kinderen wou, worstelt met de vraag of haar liefde voor Saul wel voldoende is. Kan haar liefde de liefde die vanzelf komt bij een biologische moeder evenaren?
Het werd dus niet Nachtouders, maar Net echt. Ik was te benieuwd naar het resultaat van een bijzonder project dat zich bij mij om de hoek afspeelde: The author is present. Een maand lang verbleef de Coster in het pas gerenoveerde KMSKA. Ze zou er in een kleine ruimte met aan drie kanten een glazen wand eten, slapen en werken aan een nieuw boek. Dat boek werd dus Net echt.
Net zoals Nachtouders is Net echt een persoonlijk verhaal, ook al lezen we het verhaal van Max, Manon en Noah, een jong gezin dat zich in de Blauwstraat 48 in Borgerhout vestigt. Het herenhuis op nummer 48 is aan renovatie toe.en parallel met die renovatie, bouwen Max, Manon en Noah aan hun leven als gezin. Ergens onderweg geraken ze elkaar kwijt. Wanneer Manon voluit voor haar carrière gaat, Max de stap zet om zelfstandig architect te worden en dochter Noah zichzelf probeert te ontdekken, gaat Max vreemd. Hij begint een affaire met een buurvrouw. Onverwacht, misschien ongewild, maar eens het begonnen is, kan Max er niet meer mee stoppen. Zijn ontrouw komt uiteraard een keer aan het licht en betekent het einde van de relatie.
Een fictief verhaal dus, maar het is ook het verhaal van Saskia de Coster. Ook zij ging vreemd, dacht dat ze daar mee weg zou komen en vluchtte weg toen de ontrouw uitkwam. Het resulteerde in de scheiding met haar (inmiddels ex-)vrouw.. Er zijn niet alleen de feitelijke overeenkomsten met de realiteit. De Coster spreekt zichzelf ook toe in het boek. Ze doet dat op zwarte pagina's, in de jij-vorm.
Een kort fragment:
p. 53 'En zo zit je weer te schrijven over een gezin. Want natuurlijk kwam er een kind bij, in de Blauwstraat 48.
Je blijft maar schrijven over gezinnen. Alsof je met ieder verhaal een stempel dieper door je huid drukt tot hij in je vlees geschroeid staat en deel van je lijf uitmaakt, tot de inkt opgenomen is in je bloedbaan.'
Zowel de titel als de cover benadrukken de verwevenheid van fictie en realiteit. Net echt, zoals het verhaal van Max, Manon en Noah 'net echt' zou gebeurd kunnen zijn. Net echt omschrijft ook het gevoel waarmee Max en Manon in het leven staan: ze proberen het maar, volwassen zijn, een gezin vormen, een koppel zijn, ouder zijn ... Het huis kopen in de Blauwstraat voelt alsof het nu allemaal 'net echt' is. Het is wat van je verwacht wordt.
Op de cover herken je een detail van het gezicht van Saskia de Coster. Een oog, de wenkbrauw en een stukje van het haar. De foto is gecraqueleerd. Enerzijds een verwijzing naar het museum waar het boek geschreven werd tussen schilderijen van de oude meesters. Anderzijds ook een verwijzing naar het feit dat je als lezer een verhaal voorgeschoteld krijgt over de barsten in het leven van de hoofdpersonages en bovendien in de barsten, de onvolmaaktheden in het leven van de Coster zelf.
Net echt leest als een trein. Ik heb het boek in één ruk uitgelezen. Pas achteraf ontdekte ik hoe subliem de opbouw is. En dat niets bij de Coster zomaar, zonder reden is.
Het verhaal is cyclisch opgebouwd. Het begint dus met een terugblik. Twee terugblikken om precies te zijn: een van Max en een van Manon. Met uitzondering van één hoofdstuk, wordt elk hoofdstuk geschreven vanuit het perspectief van ofwel Max, ofwel Manon, ofwel Noah. Eenzelfde periode of gebeurtenis wordt door de ogen van een of meerdere personages verteld en afgerond met zwarte pagina's. De zwarte pagina's die, zoals we al weten, de reflecties van de schrijfster zelf vertellen. We leren daar de realiteit kennen die aan de grondslag van de fictie ligt. Het verhaaleinde kennen we dus al min of meer op voorhand, maar waar de terugblik wordt verteld vanuit het perspectief van Max en Manon, is het laatste woord voor Noah. In het begin waren er Max en Manon, nu bestaan zij alleen nog in Noah.
De Coster speelt met meervoudige personale vertellers, bovendien nog eens afgewisseld met een jij-verteller die de schrijver toespreekt, en toch is het verhaal heel eenvoudig te volgen en word je als lezer meegezogen in het verhaal. Bovenaan elk hoofdstuk staat de naam van het personage door wiens bril er verteld wordt.
Er is dus ook één hoofdstuk dat geen titel heeft. Het is het eerste hoofdstuk na de terugblik, dus na de eerste zwarte pagina's. Het hoofdstuk gaat over het huis in de Blauwstraat. Dat huis is een belangrijk motief in het verhaal. Vaak wordt het nog aangevuld met een verwijzing naar een klemmende voordeur. Het huis staat symbool voor het gezin, voor een plek waar iedereen zich geborgen voelt. Het klemmen van de voordeur lijkt dan weer een verwijzing naar het uiteenvallen van dat perfecte gezin of dat het niet allemaal rozengeur en maneschijn is. Het feit dat de eerste zwarte pagina's eindigen met de woorden: Begin nu. Leg je scherven bij elkaar. Ga het huis binnen, doet vermoeden dat het bovendien een verwijzing kan zijn naar de schrijver die beetje bij beetje haar ziel bloot zal geven. De schrijver die je binnenlaat in haar huis, in haar ziel. En dat dat geen gemakkelijke opdracht is.
Net echt is in de eerste plaats een verhaal over de liefde en hoe die liefde uit elkaar valt als de fundamenten barsten krijgen, als niet alles uitgesproken wordt en de communicatie stilvalt. Bovendien is het een verhaal over echtheid: wie zijn we als de schone schijn wegvalt?
Met uitzondering van de terugblik aan het begin van het verhaal worden de gebeurtenissen chronologisch verteld, aangevuld met een aantal flashbacks waarin we de personages beter leren kennen en te weten komen hoe ze gekomen zijn tot waar ze nu zijn.
De ruimte bepaalt in Net echt niet alleen mee het grondmotief, maar wordt ook min of meer een personage. het huis krijgt als het ware menselijke eigenschappen. Dat idee wordt versterkt door het feit dat er een hoofdstuk vanuit het perspectief van het huis geschreven lijkt te zijn.
De echte personages, Max, Manon en Noah, worden alledrie in hun complexiteit getekend. We krijgen een inzicht in hun diepste zielenroerselen. We voelen hen worstelen met zichzelf en met elkaar. Alledrie de personages ondergaan groei en verandering. Het zijn drie hoofdpersonages. De ene is niet belangrijker voor het verhaal dan de andere. Ook de schrijfster zelf is een personage. Zij brengt geen nieuwe elementen in het verhaal van Max, Manon en Noah, maar geeft hun verhaal een extra dimensie.
Ik wil graag afsluiten met de beginwoorden van de laatste zwarte pagina's, waarin de Coster zelf reflecteert over de reden waarom Net echt geschreven is:
p. 265 'Je hebt gewikt en gewogen want zo eenvoudig is het niet, het ene verhaal met het andere vervlechten. Hier ben je dan, met je eigen verhaal verpakt als dat van andere mensen. Met jouw contouren. Stop het in een doosje, papiertje errond, bewaar het in de kelder of verkoop het als iets anders. Zo hoef je niet te vertellen dat je gevlucht bent uit je cocon na niet één, maar twee affaires. Je kunt het verhullen en verdoezelen, want waarom zou je je verplicht moeten voelen om het te delen? Omdat het de waarachtigheid van het verhaal verhoogt, omdat je recht van spreken hebt?'
Wat ook de reden of de motivatie is, ik ben blij dat zij dit werk heeft toegevoegd aan haar creaties.
Bronnen
Geerlings, D. (2023, June 18). Recensie: Saskia de Coster – Net echt. Tzum. https://www.tzum.info/2023/06/recensie-saskia-de-coster-net-echt/
KMSKA. (2023, February 22). The Author is Present - Saskia De Coster leeft en werkt in het KMSKA [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=TXYvENLMMkc
Kmska. (2023, March 10). The Author is Present. KMSKA. https://kmska.be/nl/evenement/author-present
Van Der Straeten, B. (n.d.). Saskia de Coster. Literatuurgeschiedenis. https://www.literatuurgeschiedenis.org/schrijvers/saskia-de-coster